Patlıcan Yetiştiriciliği

1.BÖLÜM

Patlıcan Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır? Patlıcan hangi familyadandır? Bitkisel Yapısı Nasıldır?

Patlıcanın vatanı Hindistan’dır. Buradan bütün Asya ülkelerine, Anadolu üzerinden de Avrupa’ya kadar yayılmıştır. Ülkemizde patlıcanın 17. yüzyıl başlarından beri yetiştirilmekte olduğu sanılmaktadır. Patlıcan, bizde çok sevilen, aynı zamanda fazla tüketilen makbul ve lezzetli bir yazlık sebzedir. Ülkemizde Karadeniz, İç ve Doğu Anadolu Bölgelerimizin bazı yerleri dışında hemen her yerde yetiştirilmektedir.

Patlıcan Solanaceae familyasının, Solanum cinsine dâhil olup ılık iklimlerde yıllık, tropik iklimlerde ise ufak bir ağaç şeklinde büyüyen birkaç yıllık bir kültür bitkisidir.
Bilimsel adı Solanum melongena L.’dir.

Solanum melongena L.

Patlıcan, ülkemizde açıkta yazlık sebze olarak, örtü altında ise kış ve bahar aylarında yetiştirilen ve tüketilen önemli sebzelerimizdendir. Ülkemizde üretilen patlıcanın hemen hemen tamamı ülke içinde tüketilmektedir. Özellikle düşük sıcaklıklarda meyve bağlayabilen yeni çeşitlerin ülkemize gelmesi ile üretimde önemli gelişmeler olmuştur. Toplam 250 bin dekarlık üretimin %40 kadarı örtü altında (tünel sera) ve %60’ı açıkta yetiştiricilik şeklinde yapılır.
Yıllık üretim miktarı 900.000 ton civarındadır.

Patlıcanın Bitkisel Yapısı

Patlıcanlarda şaşırtma yapılmadığı sürece kökler hakim bir kazık kök ve yanlarda dayan kökler gelişir. Kazık kökler uygun şartlarda 130 cm toprak derinliğine kadar giderler. Şaşırtılmış bitkide kazık kökte birkaç kök gelişir. Bu köklerden de yan kökler çıkar. Fakat ilerleyen devrelerde meydana gelen kökler kazık kök kadar gelişerek saçak köklü yapıyı alırlar. Yan kökler 80-100 cm derinliğe ve çevreye yayılabilir. Köklerin % 70-80’ni 5-40 cm derinliğine iner. Köklerde çok sayıda dallanma meydana gelir ve dallar üzerinde emici kıllar bulunur.

   Dalında patlıcan

Patlıcanın Çiçek Yapısı

Patlıcan erselik çiçek yapısına sahiptir. Çiçekler yaprak koltuklarında meydana gelir. Bazı çeşitlerde 2-3 boğumda 1 çiçek, bazı çeşitlerde bir boğumda 2-4 çiçek tomurcuğu oluşur.

Erkek organlar 5-8 adet, sarı renkli ve bileşik durumdadır. Erkek organlar çiçek açmadan 12 saat önce olgunlaşır ve 2 gün sonra olgunluklarını yitirirler.

Dişi organlar çiçek açılmadan 2 gün önce döllenme olgunluğuna gelmekte ve çiçekler açıldıktan 4 gün sonra olgunluklarını yitirmektedirler.

Kendine döllenme % 60-80 oranındadır. Taç yaprakları 5 adet ( bazen 6-8), mor renkli, açık mavi ve mavi renklidir. Çanak yaprakları 5-8 adet, sarı renkli ve bileşik durumdadır.

   Patlıcan Çiçeği

Patlıcanın Gövde Yapısı

Gelişmiş bir bitkide gövde oldukça kuvvetlidir. Odunsu bir yapıya sahiptir. Bitki boyu ortalama 60-100 cm’dir. Gövde yuvarlaktır. 4-5 boğumdan sonra dallanmaya başlar.

  Patlıcan gövdesi

Patlıcanın Yaprak Yapısı

Yapraklar, dar ve küçükten başlayarak, ince uzun ve büyük genişe kadar değişik varyasyonlar gösterir. Bazı çeşitlerde yaprak parçalı olabilir. Yaprak kenarları genelde düzdür.
Yaprak rengi yeşilden başlayarak antosiyaninin değişik ölçülerde hücre içinde birikmesiyle, yeşil mora kadar değişim gösterir. Yaprak üzeri küçük tüylü, yaprak alt yüzü daha iri tüylüdür. Yaprak damarları oldukça belirgindir. Yaprak gövdeye yuvarlak bir sapla birleşir ve sapın uzunluğu ortalama 5-10 cm’dir. Damar ve sap üzerindeki tüyler daha kalın ve biraz dikenimsidir.

   Patlıcan yaprakları

Patlıcanın Meyve Yapısı

Bir bitkiden 10-30 meyve alınabilir. Patlıcan partenokarpik meyve teşekkül eder. Patlıcan çiçekleri erdişi olduğu için gerekli iklim istekleri ve uygun yetiştirme teknikleri kullanıldığı takdirde meyve tutumunda problemle karşılaşılmamaktadır.
Sıcak iklim bitkisi olan patlıcanın örtü altı yetiştiriciliğinde gece sıcaklıklarının 16°C’nin altına düşmesi ve ışıklanmanın şiddetinin azalması patlıcanda çiçek tozu miktar ve canlılığını azaltır. Bu dönemde döllenme sekteye uğradığı için açan çiçeklerin % 70’e yakını dökülmekte, bu durum üreticilere ürün kaybı olarak yansımaktadır.

Meyve tutumunu teşvik etmek için son dönemlere kadar bitki büyüme düzenleyicileri (hormon) kullanılmakta idi. Ancak, insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri sebebiyle birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de bu kimyasalların meyve tutumunda kullanılması yasaklanmıştır. Bunun yerine, örtü altı yetiştiriciliğinde söz konusu kritik dönemlerde meyve tutumunu teşvik etmek amacıyla bombus arısı kullanımı yaygınlaşmıştır.

  Patlıcan meyvesi

Patlıcanın Önemli Çeşitleri Nelerdir?

Ülkemizde en çok yetiştirilen ve tüketilen patlıcan çeşitleri şunlardır:
1. Kemer patlıcanı
2. Halkapınar patlıcanı
3. Bostan patlıcanı
4. Kirmastı patlıcanı
5. Yalova- 49 patlıcanı
6. Gönen patlıcanı
Son yıllarda dış ülkelerden getirilen patlıcan çeşitleri de bulunmaktadır. Aşağıda bu patlıcanlara da birkaç örnek verilmiştir:
1. Long purple
2. Viserba
3. Black Beauty

2.BÖLÜM

Patlıcan Yetiştirme Koşulları

Patlıcan iklim ve toprak isteği nasıldır? Patlıcanda İdeal Sıcaklıklar Nelerdir? Patlıcan yetiştirmede toprak işleme, Patlıcan yetiştirmede malçlama.

Optimum Sıcaklık                   25-30 °C

Minimum Sıcaklık (Gelişim)    15-25 °C

Minimum Sıcaklık (Yaşam)     15-25°C

Maksimum Sıcaklık                    30 °C

Patlıcanın İklim İsteği

Patlıcan, sıcak iklim sebzesidir, soğuklardan çok etkilenir. Yetiştirilme devresinde sıcaklık eksi 1- 2 °C’ ye düştüğü zaman bitki yaşamını yitirir. Patlıcanın büyüme ve gelişmesi için uygun sıcaklık değerleri 25-30°C’dir.

Ilık iklimlerde yıllık kültür bitkisi olarak yetiştirildiğinden tohum ekiminden itibaren hasat devresi sonuna kadar don olmayan ve bitkinin gelişmesi ile ürün vermesi için normal olarak 15–35 °C sıcaklığa ihtiyacı vardır.

Gece sıcaklığının 16°C’nin altına düşmesi ve düşük ışık şiddeti patlıcanda çiçek tozu canlılığını azaltır. Bu koşullar meyve tutumunu sekteye uğratır.

Patlıcan sıcaklık ve bağıl nem miktarı yüksek olduğu zaman vejetatif olarak gelişme eğilimindedir.

İyi bir yetiştiricilik için ortalama 6 aylık bir vejetasyon dönemine ihtiyaç vardır. Tropik ve subtropik iklime sahip olan yerlerde ise küçük bir ağaç şeklinde olup çok yıllıktır. Suyu çok sever. Yetiştirilme devresinde düzenli sulamanın yapılması gerekir. Aksi takdirde gelişmeler yavaşlar, verim düşer ve en önemlisi meyvelerde acılaşma başlar.

Minumum Güneşlenme Süresi   6-8 saat

pH Seviyesi                                 6-7

Toprak Tipi                                  Tınlı-Kumlu Toprak

Patlıcanda Toprak İsteği

Patlıcan toprak bakımından oldukça seçici bir sebzedir. Killi topraklardan hoşlanmaz. Bu gibi ağır ve rutubetli topraklarda kök çürüklüğüne sıkça rastlanır. Derin, yumuşak, geçirgen, organik madde ve besin maddesince zengin tınlı topraklarda iyi gelişir ve bol ürün verir. Erkencilik düşünüldüğünde ahır gübresi veya yeşil gübreleme yapılmış tınlı-kumlu topraklardan yararlanılır.

Patlıcanın büyümesi ve gelişmesi için organik maddece zengin, pH 6-7 arasında, iyi drene olan, verimli kumlu tınlı topraklar tercih edilmelidir.

3.BÖLÜM

Patlıcan Yetiştirme Teknikleri

Patlıcan dikim öncesi toprak hazırlığı nasıl yapılır? Patlıcanda malçlama. Serada patlıcan yetiştiriciliği. Açıkta patlıcan yetiştiriciliği. Patlıcanda sulama ve gübreleme ile merak ettiğiniz her şey.

Patlıcanda Toprak Hazırlığı 

Patlıcan yetiştiriciliği yapılacak olan toprak önce gübrelenir. Sonbaharda derin bir sürüm yapılır. İlkbaharla yüzlek bir sürümle birlikte tırmık çekilerek tesviye edilir. Bundan sonra patlıcanların yetişme devrelerinde yapılacak sulama sistemlerine göre masura veya tavalar hazırlanır. Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de patlıcanlar büyük bir çoğunlukla karık (masura) usulü sulandıklarından dikim tek veya çift sıralı olarak masuraların boyun noktalarına yapılır. Bu amaçla pratikte çoğunlukla 0,40-0,50 m genişliğinde tek masuralar hazırlanır. Sıra araları, çeşidin gelişme kuvvetine ve toprak durumuna göre 0,70-1,00 m arasında değişir. Sıra üzerinde ise genellikle 0,50-0,60 m mesafe bırakılır.

Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de patlıcanlar büyük bir çoğunlukla karık (masura) usulü sulandıklarından dikim tek veya çift sıralı olarak masuraların boyun noktalarına yapılır. Bu amaçla pratikte çoğunlukla 0,40-0,50 m genişliğinde tek masuralar hazırlanır. Sıra araları, çeşidin gelişme kuvvetine ve toprak durumuna göre 0,70-1,00 m arasında değişir. Sıra üzerinde ise genellikle 0,50- 0,60 m mesafe bırakılır.

  Toprak Hazırlığı 

Patlıcanda Malçlama

Patlıcanda malç kullanımının amaçları yabancı ot kontrolü, sulama aralıklarında toprak neminin uniform kalması, ilk meyvelerin temiz olması, bitkinin üst aksamının toprakla temasını ve dolayısıyla hastalık gelişimini engellemesi ve örtü altı yetiştiriciliğinde kış döneminde toprak ısısının arttırılmasıdır. Malç olarak genellikle polietilen örtülerin kullanımı yaygındır.

   Malçlama yapılmış patlıcanlar

Patlıcan Ekimi ve Dikimi 

Toprak hazırlığı yapılan tarlaya tohumlar direk ekilerek yetiştiricilik yapılmaktadır. Fakat, bu yöntem çok zahmetli ve ekonomik olmadığından tavsiye edilmeyen ve kullanılmayan bir yöntemdir.

Patlıcan tohumları, esas yerlerine dikim zamanları göz önünde tutularak sıcak yastıklara ekilir. Ekimde m2’ye 5-6 g tohum kullanılır. Sıraya ekim yapılır. Tohum ekiminden sonra tohumların üzeri 0,5 cm kadar kalınlıkta harçla örtülür ve üzerleri tahta tokmakla hafifçe bastırılır.

Daha sonra tohumların üzeri süzgeçli kovalarla tohumun bulunduğu bölgeye kadar yastıklar ıslatılır. Patlıcan tohumları sıcak yastıkta toprak sıcaklığı 25-30 °C olduğu zaman 10-15 gün sonra çimlenmeye başlar. Tohumlar çimlendikten sonra sıra üzerinde 3-4 cm’ de bir fide bırakılır.

Patlıcan tohumları sıraya ekilmişse, elde edilen fidelerin şaşırtılmasına gerek yoktur. Son yıllarda sıcak yastıklardaki üretim yerine viyollerde topraklı fide yetiştiriciliği yaygınlaşmaya başlamıştır. Viyollerde yetiştirilen fideler, daha sonra esas yerlerine topraklı olarak dikilir.

Patlıcan fideleri, genellikler tohum ekiminden 4-5 hafta sonra dikime hazır hale gelirler. Dikime hazır ideal fide 3-4 gerçek yapraklı, hastalıksız, kısa ama sağlam yapılı olmalıdır. Fideler dikimden 12-14 saat önce sulanmalıdır.

Dikim zamanı hava sıcak ise patlıcan fideleri ilk günlerde, adeta toprak yüzüne yapışmış cansız bir manzara gösterir. Fidelerin bu durumuna aldanılmamalıdır; çünkü dikimden bir hafta sonra tutmuş fidelerin canlandıkları görülür. İşte bu devrede tutmamış olan fidelerin yerine yedekleri dikilmelidir.

  Patlıcan fidesinin dikimi

Serada Patlıcan Yetiştiriciliği

Cam ve plastik seralarda patlıcan yetiştiriciliğinin başarısı öncelikle çeşit ve yetiştirme zamanının iyi seçilmesine bağlıdır.

Bu seçimde; yetiştirme dönemine uygun, kuvvetli gelişen, yüksek verimli, kaliteli, hastalıklara dayanıklı ve raf ömrü uzun olan çeşitler tercih edilmelidir.

Patlıcanda sıra araları, çeşidin gelişme kuvvetine ve toprak durumuna göre 70-100 cm arasında değişir. Sıra üzerinde ise genellikle 50-60 cm mesafe bırakılır.

Açıkta Tarlada Patlıcan Yetiştiriciliği

Patlıcan fidelerinin dikim zamanı bölgenin ilkbahar donlarının sona ermesine bağlıdır. En emin yol, dikim yapılacak olan yerdeki ilkbahar son donlarının uzun yıllar ortalaması göz önünde tutularak dikimi yapmaktır. Viyollerde veya sıcak yastıklarda gelişen patlıcan fideleri, belirlenen tarihte hazırlanmış yerlerine topraklı olarak aktarılmalıdır. Patlıcan fideleri tarlaya dikildikten (şaşırtıldıktan) sonra can suyu verilir.